"Cái này là truyền thống đấy, không phải mê tín đâu": Nghĩ lại về các thực hành ma thuật trong một cộng đồng miền núi ở Tây Bắc Việt Nam

Abstract

Trước đây, ma thuật Thái bị nhà nước coi là mê tín, lạc hậu, cần loại bỏ, giờ lại được trình diễn như một biếu tượng của bản sắc văn hóa Thái. Ma thuật Thái đang được thực hành trong sự giao thoa với nền kinh tế thị trường, trong mối quan hệ tộc người đa dạng và có tính chính trị với những diễn ngôn đổi thay theo từng thời kì của nhà nước. Những câu chuyện làm bùa (bùa vay tiền ngân hàng, bùa buôn bán đất đai, bùa đòi nợ, bùa yêu bùa bỏ khi ly dị hay ngoại tình), những nghi lễ mang tính truyền thống và nghi lễ mới phát sinh được thực hành cho cả người Thái, người Kinh, người Hmông... cho thay một bối cảnh phức tạp mà con người đương đại đang đối mặt, cũng đồng thời là những thách thức với chính những người thực hành tâm linh. Bài viết này, thông qua phân tích những câu chuyện thực hành ma thuật cụ thể sẽ cho thấy, sự mở rộng các ranh giới thực hành đòi hỏi ở các thầy mo một sự vận động, nỗ lực tự thân và luôn phải cập nhật tình hình hiện tại. Các phương thức ma thuật được thực hiện trong sự kết hợp giữa truyền thống, trong sự hỗ trợ từ các lực lượng siêu nhiên và từ năng lực cá nhân của thầy mo giúp nhận diện và giải quyết nhiều vấn đề trong đời sống Thái đương đại. Bài viết này nhìn lại cách mà ma thuật Thái đã được hình dung trước đây, thông qua xem xét việc những nghiên cữu trước đó đã góp phần tạo dựng một cái nhìn về thực hành ma thuật trong cộng đồng Thái như thế nào.