Bưu chính, thư nặc danh và quyền lực chính trị ở Việt Nam đầu thế kỷ XIX

Abstract

Dự án của vua Minh Mệnh chính là phác thảo về một nhà nước sơ kỳ hiện đại với các nỗ lực nhằm thiết lập nền quản trị hành chính mới. Dựa vào thông tin liên lạc và hệ thống văn bản hành chính phức tạp, nhà vua ở Huế hướng tới tìm kiếm mẫu hình cai trị xã hội hiệu quả hơn. Đồng thời nó cũng là một ví dụ cho thấy cấu trúc chính trị của xã hội loài người đã biến đổi như thế nào dưới sức ép của làn sóng tập quyền hóa (centralization) và dự án nhà nước (state project) ở Đông Á, trong đêm trước của chủ nghĩa thực dân. Trước vua Minh Mệnh đúng một thế kỷ là Khang Hy- Ung Chính của nhà Thanh, trong những cách thức tương tự để tái cấu trúc hệ thống thông tin liên lạc hướng tới tập trung hóa quyền lực. Kết quả của các nỗ lực này là sự ra đời của hệ thống mật tấu và Quân Cơ Xứ. Hai yếu tố này làm thay đổi toàn bộ cấu trúc quyền lực nhà nước ở Bắc Kinh, và dịch chuyển hạt nhân quyền lực từ Nội các và các viên thượng thư (ngoại đình) vào nội đình (các đại thần quân cơ). Minh Mệnh dường như tỉnh táo và cẩn trọng hơn khi ông cố tình không tạo ra một “siêu quyền lực” nằm ngoài khả năng giám sát của hệ thống hành chính.