Bản thể luận vật linh của người Thái trong các chiều tương tác đương đại

Abstract

Bài viết này trình bày một số đặc điểm chính của bản thể luận vật linh của người Thái cũng như những thách thức của bản thể luận này trong các chiều tương tác đương đại. Dựa trên nguồn tư liệu điền dã và sử dụng cách diễn giải mới, bài viết chỉ ra rằng, trong bản thể luận vật linh của người Thái, mọi sự vật, hiện tượng tự nhiên, giống như con người, đều có nhân tính [personhood], đạo đức, cảm xúc và tính chủ thể tự quyết [agency], Mối quan hệ giữa con người và “các thực thể người khác” [other-non-humans], vì vậy, không hoàn toàn khu biệt, vô cảm mà có quan hệ tương liên, bình đẳng và có cảm xúc. Sự xuất hiện và phát triển của bản thể luận khoa học nhấn mạnh đến khu biệt giữa con người và tự nhiên được gieo cấy thông qua các chương trình phát triển được triển khai từ những năm 1960 đã tạo ra nhiều thách thức cho sự tồn tại và vận hành của bản thể luận vật linh. Tuy nhiên, sự thay đổi trong các chính sách đối với sự đa dạng văn hóa sau Đổi mới 1986 đã làm cho vật linh giáo hồi sinh và lan toả. Trong bối cảnh của sự chuyển đổi lớn trong hệ thống kinh tế - chính trị như hiện nay, bản thể luận vật linh, nơi con người và các thành tố tự nhiên đều tồn tại một cách bình đẳng, có thể là chìa khoá trong việc tìm kiểm các giải pháp mang tính địa phương và quốc tế cho vấn đề khủng hoảng môi trường và tồn tại bền vững hiện nay.